Prvi naziv domena, symbolic.com, registrovan je davne 1985. godine. Danas, gotovo 35 godina kasnije, svet ne izgleda onako kako je izgledao krajem osamdesetih godina prošlog veka, a zaključno sa prvim kvartalom 2020. godine registrovano je preko 366 miliona naziva domena.
Naziv domena danas mnogo je više od strukturiranog niza slova i brojeva koji se odnose na određenu IP adresu. Kako se digitalni svemir širi, potražnja za dobrim internet domenom nikad nije bila veća. Sa druge strane, kako broj registracija raste iz godine u godinu, dobrih i konkurentnih naziva domena sve je manje i manje.
Iako se veliki broj naziva domena može registrovati po veoma pristupačnim cenama ili čak dobiti besplatno uz zakup veb-hosting paketa, neki od njih, istovremeno, mogu vredeti nekoliko stotina dolara, pa čak i nekoliko miliona dolara. Tako je, 2005. godine, domen lasvegas.com prodat za 90 miliona dolara, a jedan od najskuplje prodatih internet domena 2019. godine bio je voice.com, koji je prodat za 30 miliona dolara kompaniji koja se bavi blokčejn (blockchain) tehnologijom.
Koliko vredi naziv domena?
Prilikom planiranja i započinjanja biznisa, važan deo celokupne slike jeste način na koji će se firma predstavljati na internetu. Naziv domena tu može imati suštinsku ulogu, pre svega kada govorimo o razvoju onlajn identiteta.
Budući da je značajan za predstavljanje, pogotovo u digitalnom eko-sistemu, postavlja se pitanje koji elementi jedan domen čine „vrednijim“ od drugog? Sama vrednost uslovljena je ponudom i potražnjom na tržištu, ali ne treba smetnuti sa uma ni značaj koji on može imati za potencijalnog registranta, koji je nekada spreman da izdvoji velike svote novca kako bi ga registrovao.
Zašto, dakle, neki nazivi domena koštaju više? Razloga može biti nekoliko, ali internet domeni koji u sebi sadrže generičke pojmove (poput insurance, lawyer i dr.), naziv brenda, zanimljive fraze koje mogu biti značajne za određeni proizvod, ili čak geografsku odrednicu, mogu dostići iznose koji premašuju regularnu cenu registracije.
Takođe, vrednost u velikoj meri može zavisiti i od tržišnog trenutka. Novi proizvod, tehnološka inovacija ili brend koji se pojavi na tržištu, mogu u velikoj meri povećati cenu naziva domena koji je u istom statusu bio „parkiran“ godinama unazad.
Sekundarno tržište naziva domena (domain aftermarket)
Osobe koje žele da registruju naziv domena za svoj projekat ili biznis neretko se nađu u situaciji da je ime koje žele već zauzeto. S obzirom na to da se svakog dana registruje na hiljade novih naziva domena, u nekim industrijama onih slobodnih a atraktivnih je sve manje i manje.
U skladu sa tim, pored osnovnog tržišta, koje se vezuje za registraciju novih internet domena, razvilo se i sekundarno tržište naziva domena. Ovo tržište, nazvano i domain aftermarket, predstavlja mesto na kojem je moguće kupiti i prodati već registrovane nazive domena uglavnom po daleko većim cenama od cene registracije.
Grupe ili pojedinci koji se bave prodajom i kupovinom naziva domena radi ostvarivanja profita uglavnom se mogu svrstati među one koji:
- prate nazive domena koji će uskoro isteći (ili koji su već istekli) da bi ih kupili i kasnije preprodali po većoj ceni pre svega onim registrantima koji registraciju naziva domena nisu obnovili na vreme;
- registruju potencijalno atraktivne generičke nazive domena da bi ih kasnije prodali;
- registruju nazive domena koji sadrže nazive proizvoda, firmi ili brendova. Žrtve ovakve prakse su uglavnom kompanije ili brendovi koji već posluju na određenom tržištu ili planiraju da svoj prozivod plasiraju na tržištu na kojem još uvek nisu bili. Ovakva praksa je u opsegu sivog tržišta internet domena, gde se nazivi domena ciljano registruju tako da sadrže naziv kompanije ili brenda.
Sekundarno tržište funkcioniše zahvaljujući aukcijskim kućama koje omogućavaju (često anonimnu) komunikaciju između kupaca i prodavaca naziva domena radi pregovaranja o ceni i zaključenja transakcije. Rast ovog tržišta doveo je do toga da se brojni generički nazivi domena koji imaju marketinšku ili biznis vrednost registruju od strane preprodavaca, a sve radi dalje prodaje. Ovakva profesionalna potraga za zanimljivim i potencijalno vrednim nazivima domena naziva se još i domaining.
Pored toga, brojni veb-sajtovi nude uslugu aukcije internet domena, gde je moguće kupiti ili prodati naziv domena po fiksnoj ceni ili po najvišoj ponuđenoj ceni koja pobedi na aukciji. Pa tako i vodeće kompanije koje se bave registracijom naziva domena, poput GoDaddy i NameCheap, sa preko 100 miliona registrovanih naziva domena, na svojim veb-sajtovima imaju posebne sekcije namenjene upravo takvim aukcijama, gde neki od naziva domena u ponudi dostižu vrednost i do 50.000 dolara.
Dostupna zaštita
Nisu svi akteri koji učestvuju u poslovima registracije internet domena zadovoljni delovanjem pojedinih grupa koje na nazivima domena žele da dodatno zarade. Ova praksa često spada u domen sivog delovanja i upitne je etičke konotacije. Činjenica je da ”lovci na domene” registruju veliki broj domena radi ostvarivanja profita, te da posledično ovi nazivi domena nisu dostupni za registraciju drugima onda kada su im potrebni.
Brojne organizacije, a pogotovo organizacije koje upravljaju nazivima domena na međunarodnom i nacionalnom nivou, donele su posebne akte kojima žele da regulišu sivo delovanje u oblasti trgovine internet domenima, i to kroz pokretanje odgovarajućih postupaka.
Pokretanje postupka daje mogućnost ljudima i kompanijama da zaštite svoje poslovanje i reputaciju, imajući u vidu da je naziv domena prva stavka sa kojom se susreću njihovi posetioci, ali i konkurencija. Poput ostalih ”fizičkih” resursa, i naziv domena kao produkt savremenog sveta značajan je poslovni resurs oko kog se mogu sukobiti dve strane, a sve u želji da poseduju naziv domena koji je značajan za njihovo poslovanje.
ICANN i Svetska organizacija za intelektualnu svojinu (WIPO) od 1999. godine pružaju mogućnost pokretanja UDRP (Uniform Domain Name Resolution Policy) postupka svakome ko smatra da mu je registracijom domena povređeno neko pravo.
Kada govorimo o domenima .rs i .срб, Registar nacionalnog internet domena Srbije (RNIDS), sa ciljem sprečavanja ovakvih aktivnosti i potencijalnih zloupotreba u domenu registracije naziva domena, doneo je Pravilnik o postupku rešavanja sporova povodom registracije nacionalnih internet domena. Na osnovu ovog pravilnika, takođe, svako ko smatra da mu je registracijom naziva domena ugroženo određeno pravo može pokrenuti postupak pred Komisijom za rešavanje sporova povodom registracije nacionalnih internet domena pri Privrednoj komori Srbije.
Prema pravilima, neophodno je da budu ispunjena tri uslova kako bi arbitražno veće usvojilo zahtev i naložilo ukidanje ili prenos registracije naziva domena na tužioca:
- da je naziv nacionalnog domena istovetan predmetu tužiočevog žiga, ili da mu je sličan u meri da može stvoriti zabunu i dovesti u zabludu učesnike u prometu;
- da registrant nema pravo ili legitiman interes da koristi sporne nazive nacionalnih internet domena;
- da je registrant naziv nacionalnog internet domena registrovao i koristio protivno načelu savesnosti, poštenja i dobrih poslovnih običaja.
Zaključak
Kao što je to slučaj u drugim industrijama, primeri loše poslovne prakse prisutni su, nažalost, u manjoj meri i na tržištu naziva domena. Srećom, na internacionalnom i lokalnom nivou postoje odgovarajući mehanizmi zaštite čiji je cilj da smanje ovakvo sivo ponašanje učesnika u domenskoj utakmici.
