Zakon o autorskom i srodnim pravima (dalje: Zakon) bazu podataka prepoznaje kao zbirku zasebnih podataka, autorskih dela ili drugih materijala koji su uređeni na sistematičan ili metodičan način, a koji su pojedinačno dostupni elektronskim putem ili na neki drugi način. U zavisnosti od vrste zaštite baze podataka, pored sistematičnosti, metodičnosti i dostupnosti delova baze, ovih elemenata može biti i više ukoliko baza „pretenduje“ da dodatno stekne status autorskog dela.
Podela baza podataka iz ugla pravne zaštite
Ukoliko je baza podataka uspostavljena na sistematičan i metodičan način, i ako se svakom delu može pristupiti, tvorac će steći pravo na njenu zaštitu i određena ovlašćenja koja sa tom zaštitom dolaze.
Obim tih prava i ovlašćenja zavisi da li baza podataka stiče uslove da bude dodatno smatrana i autorskim delom, ili će ostati na nivou zaštite kao srodnog prava.
Drugim rečima, baza podataka može biti predmet zaštite autorskog prava, ali i predmet zaštite srodnih prava. Dakle, na taj način baza podataka može uživati i dvostruku pravnu zaštitu: kao autorsko delo njenog kreatora, ili stvaralac može da je štiti kao srodno pravo.
Važno je napomenuti da se u slučaju baze podataka kao predmeta autorskog prava štiti i njena originalnost i kreativan rad, dok se u slučaju baze podataka kao predmeta srodnih prava štiti samo investicija koju je neko lice uložilo u cilju njenog stvaranja.
Baza podataka kao autorsko delo
Ukoliko baza podataka, pored sistematičnosti i metodičnosti, podrazumeva i jedinstvenost načina na koji je sadržaj izabran i raspoređen, kao i ukoliko je autor baze u nju utkao svoj lični duhovni, autorski pečat, u tom slučaju će, pored tzv. srodnih prava, njen tvorac posedovati i subjektivna autorska prava.
Primer baze podataka kao autorskog dela mogla bi biti jedinstvena zbirka citata ili antologija poezije, čiji je redosled i izbor sadržaja originalan, a takođe i plod znanja, umeća i kreativnosti njenog autora.
Subjekt autorskog prava nad bazom podataka kao autorskim delom i prava nad bazom podataka stvorenom u radnom odnosu
Autor baze podataka kao autorskog dela može biti isključivo autor kao fizičko lice, dok nosilac imovinskih autorskih prava nad bazom može biti i pravno lice (npr. naručilac dela, sticalac u okviru nekog pravnog posla ili poslodavac).
Autor uživa sva moralna i imovinska prava koja Zakon propisuje već trenutkom nastanka baze podataka koja je autorsko delo, odnosno kada ona poprimi neku formu.
U praksi je moguće da više lica učestvuje u izradi baze podataka odnosno njenom stvaranju, u kom slučaju su takva lica koautori. Ukoliko je baza podataka koautorsko delo, autorska prava nad takvom bazom podataka pripadaju svim koautorima za čije ostvarivanje i prenošenje je neophodna saglasnost svih koautora.
Ako je autorsko delo baza podataka stvoreno u radnom odnosu, trajni nosilac svih isključivih imovinskih prava nad delom je poslodavac, ako ugovorom o radu nije drugačije određeno, odnosno autor može imati pravo na posebnu naknadu ako je to predviđeno predmetnim ugovorom. Ovo pravilo se razlikuje u odnosu na generalno pravilo koje važi kod ostalih formi autorskih dela, gde se po isteku roka od 5 godina od nastanka dela prava „vraćaju“ autoru i ne pripadaju više poslodavcu. Ovom izmenom zakonodavac je želeo da ukaže na specifičnosti baze podataka i da dodatno ukaže koliko je važna okolnost što je baza podataka kao autorsko delo stvoreno u toku radnog angažovanja kod određenog poslodavca.
Ograničenja imovinskih prava autora baze podataka koja je autorsko delo
Prava autora baze odnosno nosioca prava nad bazom u pojedinim slučajevima mogu biti ograničena u opštem ili interesu drugih lica. Naime, zakoniti korisnik baze podataka koja ujedno predstavlja i autorsko delo, ili njenog umnoženog primerka, Zakonom je ovlašćen da iste privremeno ili trajno umnožava, bilo kojim sredstvima i u bilo kojoj formi, vrši njihovu preradu, adaptaciju, uređivanje ili bilo koju drugu izmenu, zatim da ih stavlja u promet, kao i javno saopštava, prikazuje i koristi, ali samo ako je to neophodno radi pristupa sadržini takve baze podataka i njenog normalnog korišćenja.
Prava autora baze podataka
Autor baze podataka uživa sva ličnopravna ovlašćenja odnosno moralna subjektivna autorska prava koja propisuje Zakon za druge oblike autorskih dela, kao što su:
- Pravo paterniteta, odnosno isključivo pravo autora da mu se prizna autorstvo nad njegovim delom;
- Pravo na naznačenje imena, odnosno isključivo pravo autora na naznačenje njegovog imena, pseudonima ili znaka na svakom primerku dela, odnosno navođenje prilikom svakog javnog saopštavanja dela, izuzev ako je to, s obzirom na konkretni oblik javnog saopštavanja dela, tehnički nemoguće ili necelishodno;
- Pravo objavljivanja, odnosno isključivo pravo autora da objavi svoje delo i da odredi način na koji će se ono objaviti;
- Pravo na zaštitu integriteta dela, koje podrazumeva isključivo pravo autora da se suprotstavlja izmenama svog dela od strane neovlašćenih lica, javnom saopštavanju svog dela u izmenjenoj ili nepotpunoj formi, kao i da daje dozvolu za preradu svog dela;
- Pravo na suprotstavljanje nedostojnom iskorišćavanju dela, odnosno iskorišćavanju na način koji ugrožava ili može ugroziti čast ili ugled autora.
Imovinska prava autora i baze podataka
Za razliku od ličnopravnih ovlašćenja, autor ima pravo i na ekonomsko iskorišćavanje svog autorskog dela, dok mu za svako iskorišćavanje njegovog autorskog dela od strane drugog lica pripada određena naknada, osim ako po samoj sili zakona to pravo pripada drugom (poslodavac) ili je autor to pravo ustupio nekom trećem licu po osnovu ugovora.
Pravno lice ne može imati moralna autorska prava nad bazom koja su vezana za autorovu ličnost, već samo ovlašćenja koja su po svojoj prirodi imovinska.
Odnos baze podataka kao celine i njene sadržine
Autorskopravna zaštita baze podataka ne odnosi se na njenu sadržinu niti se takvom zaštitom na bilo koji način ograničavaju prava koja postoje nad podacima koji se u njoj nalaze. Dakle, baza se može sastojati od podataka koji su predmet pojedinačne zaštite nekih trećih lica, pri čemu se pravima nad bazom podataka ne dira u ovlašćenja nosioca prava nad pojedinačnim podacima iz zbirke.
Kao primer možemo navesti bazu podataka fotografija iz određenog editorijala, gde autor editorijala nije ujedno i autor fotografija, zbog čega uživa autorsko pravo nad bazom podataka fotografija iz editorijala, ali ne i nad elementima te baze, odnosno fotografijama koje čine bazu, a nad kojima autorsko pravo uživa konkretan autor tih fotografija. Ukoliko bi autor takve baze podataka bio istovremeno i autor fotografija koje čine bazu, on bi uživao autorskopravnu zaštitu kako u pogledu baze podataka koja je posebno autorsko delo, tako i u pogledu svake pojedinačne fotografije koja je element te baze.
Pravna analiza urađena je u koautorstvu sa advokatom Jelenom Blagojević Lukić.
